استبداد بیرونی و درونی
➕رمان سهجلدی "اينجهممد" شاهكار ياشار كمال، در نظام ارباب رعيتی تركيه اتفاق میافتد. اينجهممد قهرمان اصلی رمان، رعيتی است كه زمين و زنش مورد تعدی ارباب ظالم قرار گرفته و زمينهٔ قيام او میگردد. اينجهممد دست به تفنگ میبرد و ارباب را میکشد و از دست ژاندارمها و عُمال ارباب به كوه پناه میبرد و مدتها در كوه میماند و به خيال اينكه ديگر بساط ظلم و جور در روستا ريشهكن شده و دهقانان آزاد شدهاند، تصميم میگيرد پس از ماهها متواری شدن، به روستا برگردد.
➕اما وقتی به روستا برمیگردد با تعجب میبيند كه برادر ارباب به جای او نشسته و چنان ستم میکند و دمار از روزگار مردم در میآورد كه مردم قبر ارباب قبلی را زيارتگاه كرده و به اينجهممد دشنامها میدهند كه چرا ارباب خوب آنها را كشته و اکنون ارباب ظالمتر و بدتری برسرنوشتشان حاكم گشته است.قهرمان داستان اينجهممد دچار شک و ترديد میگردد و مدام در جلد دوم رمان، سرگردان از خود میپرسد كه آيا مبارزهاش بيهوده بوده؟ و اشتباهش كجا بوده؟
➕سرانجام در جلد سوم به اين نتيجه میرسد كه "به جای ارباب بايد با اربابپرستی" مبارزه میكرده كه در اذهان دهقانان ريشه دوانده است. به همین خاطر سرانجام در جلد سوم تصميم میگيرد آتش به خارستان بزند و خارستان در واقع همان زنجيرهای ذهنی دهقانان است.نگاهی به تئوریهای مربوط به دگرگونی جامعه در تاريخ معاصر ايران از دورهٔ مشروطيت تاكنون هميشه بیانگر دو نوع نگرش بوده؛
➕ نگرش اول عبارت از راديكاليسم انقلابی و تغيير قهری ساختار سياسی جامعه با توسل به سلاح و تفنگ بوده است. اين ديدگاه نهتنها در دههٔ چهل و پنجاه و در آستانهٔ انقلاب ۵۷ ديدگاه غالب بوده بلكه در انقلاب مشروطيت و پس از آن نيز گاهگاهی به چشم میخورد.اگر مثلاً حيدرعمواوغلیها با توسل به نارنجک میخواستند با كشتن محمدعلیشاه بساط ظلم را از صحنهٔ ايران برچينند در واقع راه ميانبُر و سادهای را براي مبارزه با ستم برگزيده بودند.
➕آنان فكر میكردند كه با كشتن حاكمی جبار، مردم زير سلطهاش آزاد خواهند شد اما نبايد اين اشتباه اساسی ایشان را از نظر دور داشت كه آنان، حاكم را از تودههای محكوم جدا میدانستند و به تعامل ذهنی و روابط عميق بين يک ستمگر و ستمكش در يك نظام استبدادی توجه نمیكردند و فكر میکردند كه رژيم شاهی را میتوان با بمب تروريستی فروريخت و يا روستاييان را با تشويق به عدم پرداخت ماليات و بهرهٔ مالكانه و همچنين شوراندن دهقانان بر عليه فئودالها، نظام فئودالی را متلاشی ساخت.
➕ كسروی در نقد گروه اول، زمانی چنين نوشت: ما نيک آگاهيم كهحيدرخانعمواوغلیها و علی مسيوها و... در راه استقلال و آزادی اين كشور به هرگونه جانفشانی آماده بودند؛ آنان در یکجا اشتباه میکردند، از گرفتاریها و آلودگیهای تودهها ناآگاه بودند و میپنداشتند اگر ريشهٔ استبداد كنده شود، تودهٔ مردم به راه پيشرفت میافتند در حالی كه درد اصلی، جهل و نادانی و ناآگاهی مردم بود.
➕گذشتِ زمان، صحت سخن كسروی را نشان داد، بهطوریكه وقتی مجلس اول به توپ بسته شد، مردم در غارت اموال و فرشهای مجلس، روی قزاقان لياخوفی را سفيد كردند و حتی به درختان نيز رحم نكردند.اندکی بعد، وقتی در تبریز، خانهٔ ستارخان توسط روسها تخریب و فروریخت باز مردم در غارت اموالِ خانه، سر از پا نمیشناختند. بعدها هم وقتی در کودتای ۲۸ مرداد خانهٔ مصدق تخریب شد، باز مردم همان غارت و تراژدی را تکرار کردند. نباید فکر کرد که غارتگران همگی ضد مشروطه بودند بلکه اکثرشان اصلاً بیطرف بودند.
➕در مقابل گروه اول، گروه دوم قرار داشتند كه مشكل را امری فرهنگی تلقی كرده و بر تغيير تدريجی فرهنگ مردم، آگاه كردن به حقوقشان و مبارزه با جهل و خرافات تاکید میکردند؛ افرادی چون ميرزافتحعلی آخوندزاده، ميرزاآقاخان كرمانی و ميرزاعبدالرحيم طالبوف در اين گروه جای دارند.بدون کار فرهنگی و آگاهی سیاسی مردم، درافتادن با استبداد با توسل بر سلاح، به مثابهٔ با شمشیر چوبین به جنگ آسیاب رفتن است؛ چرا که آن نظام استبدادی، برآمده از اعماق ذهنی همان مردم است.
📄در واقع مصداق این شعرِ «مصطفی بادكوبهای» بودند:
ما ستم را نشانه گرفته بوديم
اما همهٔ تيرها از كمان دانش پرتاب نشد.
ای كاش نخست جهل را نشانه گرفته بودیم ...!
▪️نویسنده: #ناشناس
برچسبها: تاریخی