🌹🌹
@MolaviPoet

آفرینش جهان به خاطر انسان است

فرمود*: از دعوی این کنیزک که کردند اگرچه دروغ است، پیش نخواهد رفتن. اما در وهمِ این جماعت چیزی نشست. این وهم و باطن آدمی همچو دهلیز است. اوّل در دهلیز آیند، آنگه در خانه روند. این همه دنیا همچون یک خانه است، هر چه در اندرون آید که دهلیز است، لابُد است که در خانه ظاهر شود و پیدا گردد. مثلاً این خانه که نشسته‌ایم، صورت این، در دل مهندس پیدا شد، آنگاه این خانه شد. پس گفتیم: این همه دنیا یک خانه است. وهم و فکر و اندیشهها دهلیزِ این خانه است. هر چه در دهلیز دیدی که پیدا شد، حقیقت دان که در خانه پیدا شود. و این همه چیزها که در دنیا پیدا می‌شود از خیر و شرّ، اول همه در دهلیز پیدا شده است. آن گاه این‌جا.
حق*‌تعالی چون خواهد که چیزهای گوناگون از غرائب و عجایب و باغ ها و بوستان‌ها و مَرغزارها و علوم و تصنیف‌های گوناگون در عالم پیدا کند، در اندرون‌ها خواستِ آن و تقاضای آن بنهد تا از آن، این پیدا شود. و همچنین هر چه در این عالم می‌بینی، میدان که در آن عالم هست. مثلاً هر چه در نَم بینی، بدان که در یَم* باشد، زیرا این نَم از آن یَم است. و همچنان این آفرینش آسمان و زمین و عرش و کرسی و عجایب‌های دیگر، حق تعالی تقاضای آن را* در ارواح پیشینیان نهاده بود، لاجَرَم عالم برای آن پیدا شد.

شرح

مولانا در این بخش می‌گوید جهان، تفصيلِ اجمال وجود انسان است. به سخنی دیگر وجود آدمی همچون طوماری بسته و لوله شده است، و جهان، همین طومار است، منتهی در حالت گشوده و بسط یافته. نیز می‌گوید تصوّرات و بواطن آدمی همچون راهرویی است و جهان عینی و نفس الامری مانند خانه‌ای، و هر آنچه در خانه است، در راهرو نیز پیدا می‌شود. پس انسان به ظاهر، جهان کوچک و به باطن، جهان بزرگ است. از این رو انسان نمایه کلّ جهان هستی است.
چیست اندر خُم که اندر نهر نیست؟
چیست اندر، خانه کاندر شهر نیست؟
این جهان، خُمّ است و دل چون جویِ آب
این جهان حُجره‌ست و دل شهر عُجاب
(دفتر چهارم ۸۱۰_۸۱۱)

* فرمود از دعوی این کنیزک که...: ظاهراً اشارت است به اختلاف میان شمس و کیمیا خاتون، همسرش، اختلاف‌های زناشویی امری ناشناخته و غریب نیست و در میان بسیاری از خانواده‌ها با شدت و ضعف‌هایی جاری است. عالِم و عامّی و مؤمن و کافر نیز نمی‌شناسد. اما در جامعه ما برخی بنا به احوال روحی و مسائل خُلقی خود از این کاه کوه ساخته‌اند و آن را به یک فاجعه تاریخی بدل کرده‌اند، و اوهامی چند را به هم بر دوخته‌اند و نقش خویش در آینه صافِ مولانا و شمس تبریزی دیده‌اند، آخر فردی همچون شمس که سراسر زندگانی‌اش در ابهام و چیستان پوشیده شده است (چندان که برخی از محققان برای او وجود تاریخی قائل نشده‌اند و شخصیت او را مخلوق ذهن مولانا می‌دانند) از کدام سند این رمان‌های پُرآب و تاب را برساخته‌اند؟! آیا این فعلی اخلاقی و قدسی است که هر کس گره‌های روحی و خفایای خُلقی خود را به تخیلاتی چند در آمیزد و به بهانه رمان تاریخی، حریم حرم بزرگان را نگه ندارد؟! فَتُبْصِرُ وَ يُبْصِرُونَ بِاتِكُمْ المفتون ؟!
چون خدا خواهد که پرده کس دَرَد
میلش اندر طعنه پاکان بَرَد
"خوشا به حال زحمت کشان برای عدالت، زیرا ملکوت آسمان از ایشان است. هر سخن بد و ناسزایی که به خاطر من به شما دادند خوشحال باشید، زیرا به انبیای پیشین نیز همین طور جفا کردند !" (انجیل متی، باب پنجم). فرانكلين لوئیس، محقق و مولاناپژوه برجسته آمریکایی، یکی از عالی ترین تحقیقات را در باب زندگی مولانا و شمس ارائه داده است، آن هم بسیار مفصل و مستند. با این حال از موضوع کیمیا خاتون مانند منابع کهن به اشارتی گذر کرده است. چرا که در این باره گزارش درخوری وجود ندارد که قابل ذکر باشد، مگر آنکه همچون برخی از بی‌مایگان، به زورِ خیال مطالبی برساخته شود!

*حق تعالی چون خواهد... مولانا این مطلب را در مثنوی با مهارت تمام بازگو کرده است:
گفت: آثارش دل است‌ ای بوالهوس!
و آن برون، آثارِ آثار است و بس
باغ ها و سبزه ها در عین جان
بر برون عکسش چو در آب روان
آن خیال باغ باشد اندر آب
که کند از لطف آب آن اضطراب
باغ ها و میوه ها اندر دل است
عکسِ لطف آن بر این آب و گل است
گر نبودی عکس آن سِرّ و سُرور
پس نخواندی ایزدش دارُ الغُرور
(دفتر چهارم ۱۳۶۶-۱۳۶۲)

*يم: دريا.

۴. حق تعالی تقاضای آن را... مولانا می‌گوید همه موجودات هستی از عرش تا فرش به خاطر وجود انسان آفریده شده است. از آن رو که انسان جامع همۀ مراتب هستی است، خلقت خود را به زبان تکوینی از حضرت حق تقاضا کرده است و این تقاضا نیز مخلوق پروردگار است و الّا "ما نبودیم و تقاضامان نبود".


📗 شرح کامل فیه‌‌مافیه
صفحه ۳۸۳ تا ۳۸۵
✍ استاد کریم زمانی


🆔 @MolaviPoet
🆑 کانال مولوی وعرفان